Τα όμορφα καφενεία της Κω αφορμή για την αποκάλυψη μιάς έρευνας.

Mε αφορμή μιά  πετυχημένη μου αποστολή στην Κω και τον εντοπισμό πανέμορφων παραδοσιακών καφενείων, ας ομολογήσω –για όσους δεν το γνωρίζουν ακόμα- οτι η έρευνα μου για τα καφενεία των νησιών του Αιγαίου βρίσκεται σε καλό σημείο. Οπόταν μπορώ να παρουσιάζω -που και που- κανένα απόσπασμα ξεκινώντας άμεσα απο ένα μέρος της εισαγωγής! Φυσικά με φωτογραφίες απο καφενεία του νησιού.

Χειμώνας στην Κέφαλο. Το καφενείο άδειο. Ας είναι καλά η φωτιά και η πανδαισία των χρωμάτων που σπάν την παγωνιά.

 Η γνωριμία μου με τα καφενεία  του Αιγαίου έγινε με έναν  ασυναίσθητο και χωρίς καμιά ιδιαίτερη προσπάθεια τρόπο. Τόσα χρόνια που ταξιδεύω και γράφω για το Αιγαίο Πέλαγος τα καφενεία αποτελούσαν πάντα ένα σημαντικό σταθμό των ερευνών μου.   Εδώ θα ξαπόστανα όταν έφθανα σ’ ένα χωριό και δώ θα έπαιρνα τις πρώτες μου πληροφορίες.  Εδώ θα με περιμέναν -όταν με περιμέναν- οι κάποιοι γνωστοί ή οι πληροφοριοδότες μου.  Ραντεβού στο καφενείο του χωρίου. Εδώ θα καταστρωνόνταν τα σχέδια δράσης και εδώ η αρχική αμήχανη μοναξιά του νεοφερμένου,  θα ξεπερνιόταν  σε λίγο, καθώς ένας-ένας  οι θαμώνες  θα με περικυκλώναν γιά να μου δώσουν κι αυτοί  με χαρά τις πληροφορίες που γνώριζαν για να με βοηθήσουν. Και τα βράδυα μετά την λήξη  των διάφορων αποστολών,  όταν επέστρεφα αποκαμωμένος στο καφενείο εξιστορώντας  τα “κατορθώματα” μου  και επιβεβαιώνοντας τα στοιχεία που μου έδιναν και την ορθότητα των κατευθύνσεων τους, εδώ  ανάμεσα σε μεζέδες και σε ρακές  γλεντούσαμε τις ερευνητικές επιτυχίες μου. Αλλά πιό πολύ γλεντούσαμε τη χαρά της γνωριμίας  μας.

Η κυρά Διονυσία βαστά το καφενείο απόταν ήταν 18 χρόνων, πάει πάνω από μισός αιώνας.

Φυσικά δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στο βιβλίο μου “Σημάδια του Αιγαίο” τα καφενεία αποτελούσαν ένα απο τα χαρακτηριστικά σημάδια της ταυτότητας των νησιών του Αρχιπελάγους. Θάλεγα δε, ότι το κεφάλαιο  “Καφενεία” ήταν το πιό βιωματικό, και ήταν αυτό είχε προκαλέσει και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο αναγνωστικό κοινό.   Ίσως  γιατί τα καφενεία παραμένουν ακόμα τόποι ζωής,  τόποι ποιότητας σχέσεων, τόποι που διατηρούν ακόμα τη διαφάνεια τους, την αμεσότητά τους και την καθαρότητά τους.

Ο πρωινός καφές με τον Μανώλη Χαλκιδιό καθώς καταστρώνεται το πλάνο δράσης της ημέρας. Σε καφενέ βέβαια.

Η σχέση μου με τα καφενεία έγινε πιό στενή στα επόμενα ταξίδια οταν επιτάχυνα την έρευνα  για τα “Πανηγύρια στο Αιγαίο”. Εκεί, εκτος των προηγούμενων χρήσεων του καφενείου, έμαθα πολλά για το ρόλο των καφετζήδων στην οργάνωση των πανηγυρίων τα παλιά χρόνια, καθώς πολλές φορές ήταν αυτοί που “κλείναν” τους μουσικούς, μετέφεραν τα τραπεζοκαθίσματα, τα τρόφιμα και τα ποτά στο τόπο του πανηγυριού.   Στα καφένεια μετά απο κάθε σύγχρονο πανηγύρι θα σχολιάζονταν τα καθέκαστα και τα παραλειπόμενα. Εδώ στα καφενεία συνεπαρμένος,  θα γνώριζα την μουσική παιδεία των Ολυμπιτών της Καρπάθου και τους τραγουδιστικούς τους διαλόγους υπο την συνοδεία της λύρας.

Στους Ασωμάτους αποκαταστάθηκε εξαιρετικά το "Καζίνο" που κτίστηκε πριν 100 ακριβώς χρόνια.

Τον πρώτο μου καφενέ τον θυμάμαι  κοντά στα πέντε μου, οταν ο παπούς μου στην απογευματινή βόλτα μας,  συνήθιζε να με κερνάει σε έναν χώρο σκοτεινό, γεμάτο άνδρες, με καπνούς, φωνές και   τραγούδια απο ένα μηχάνημα που έβαζες δραχμές για να επιλεχθούν δίσκοι μουσικής αλλά μόνιμα βγαίναν ενός που τραγουδούσε με βαριά φωνή “Θα φύγω μανούλα θα παω στα ξένα”. Νέα Ιωνία γαρ δεκαετία του 1960. Δεν ένιωθα πολύ όμορφα, αλλά  θυμάμαι τη λαχτάρα της άφιξης του “υποβρυχίου” αυτής της κάτασπρης –σκέτη παραφωνία με το βρώμικο, για τα  παιδικά γούστα μου λόγω καπνών, περιβάλλοντος- γλυκιάς, δροσερής  λιχουδιάς  στο κουταλάκι που ήταν  μέσα στο ποτήρι με το νερό.

Ο Δημήτρης Αυγουλης αφηγείται την ιστορία αποκατάστασης του Καζίνο που έκανε έναρξη εργασιών μόλις πριν ένα μήνα.

Αργότερα στα δεκαεπτά μου  ένα καλοκαίρι, δοκίμασα την τελετουργία της ρακοκατάνιξης στη Σκοπέλο. Ημουνα με τον πρώτο μου έρωτα μιά δεκαπεντάχρονη κοπελούδα, το πρώτο μας ταξίδι μόνοι μας, και καθίσαμε για ρακές σ’ ένα καφενεδάκι στο λιμάνι. Μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχα ποτέ πιεί πάνω από ένα-δυό ποτήρια ούζου. Ήλθε το πρώτο καραφάκι τσίπουρου –οι Σποράδες είναι επηρεασμένες απο τον Βόλο όπου η ρακή λέγεται τσίπουρο- με τον μεζέ, ήρθε το δεύτερο  και αυτό μας έκανε εντύπωση γιατί οτι ο μεζές ήταν διαφορετικός, όπως ορίζει το τοπικό έθιμο. Παρατηρήσαμε ότι γύρω μας  όλοι οι μεζέδες ήταν διαφορετικοί, παραξενευτήκαμε και είπαμε να τους δοκιμάσουμε, πίνοντας και  τα αναγκαστικά καραφάκια. Αρχίσαμε να παραγγέλνουμε αβέρτα τσίπουρα, ο καφετζής μας σέρβιρε κρυφοχαμογελώντας για το εγχείρημά μας. Η ώρα περνούσε όμορφα με την κουβεντούλα, ερωτευμένοι γαρ,  οι μεζέδες υπέροχοι, τα τσίπουρα ευκολόπιοτα. Θά χαν περάσει δυο-τρείς ώρες,  οπόταν το δέκατο τρίτο καραφάκι κατέφθασε με ένα μαρουλόφυλλο. Βλέποντας την έκπληξη μας ο καφετζής μας μάλωσε: “Δεν έχετε το Θεό σας παλιόπαιδα, μέχρι εδώ φθάναν οι μεζέδες μου. Φάτε το μαρουλόφυλλο και πηγαίντε σπίτι σας”. Επίλογος. Ένας Θεός ξέρει πως φθάσαμε στο ξενοδοχείο, αλλά αυτό που θυμάμαι καλά ότι το ξύλο που έφαγα από την Ελένη – την κοπέλα μου-  ανάμεσα σε γέλια και κλάματα     ήμασταν σούρα-  ήταν  ξύλο για όλες τις επόμενες αμαρτίες της ζωής μου.

Καφενείο Νιώτης. Σκηνικά άλλων εποχών.

 

Τα κριτήρια για την επιλογή των καφενείων που θα διάλεγα κτίστηκαν σιγά σιγά. Προφανώς μετρούσε πολύ το αισθητικό αποτέλεσμα δηλαδή το κτίριο με την διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου, την διακόσμηση, τα αντικείμενα οι φωτογραφίες όπου αποτυπωνόταν η ταυτότητα του τόπο. Ο καφετζής, το κύρος του, η προσωπικότητά του, η ποιότητα των μεζέδων. το κοινό του, οι παρέες του και η παράδοση του χώρου σε γλέντια και δρώμενα. Κάποια στιγμή καθώς τα επεξεργαζόμουν για να τα κωδικοποιήσω, μου ΄λθε σαν αναλαμπή η αναγκαία συνθήκη επιλογής.  Ο καφές να είναι ελληνικός και να μην  στοιχίζει πάνω απο ένα-ενάμιση ευρώ γιατί δεν μπορεί να χρεώσεις παραπάνω την ανθρώπινη παρέα. Φανταστείτε τους συνταξιούχους μεσημέρι βράδυ πόσους καφέδες πρέπει να πίνουν και να πληρώνουν μηνιαίως για να βρίσκονται με τη παρέα τους.

Σημαντικότερος συντελεστής του καφενείου βέβαια ο καφετζής.

Καφενεία όλα αυτά τα χρόνια πρέπει να επισκέφτηκα γύρω στα πεντακόσια, η επιλογή ήταν δύσκολη. Προσπάθησα  στην τελική επιλογή μου να μορφοποιήσω ένα χαρακτηριστικό δείγμα που να συμπεριλαμβάνει καφενεία απο πολλά νησιά, διαφορετικές εποχές και σε χαρακτηριστικές φάσεις όπως πχ αποκριές, γιορτές κλπ.

Η καφετζού στον Κέφαλο έχει περάσει τα ογδόντα, αλλά δεν το βάζει κάτω.

Η προτίμηση μου βέβαια έγειρε προς τα  παλιά καφενεία εκείνα όπου

η ηλικία των καφεντζήδων ήταν γύρω στα ογδόντα χρόνια. Συναντήσα και 90ρηδες.  Όλοι αυτοί που γεννήθηκαν στο πρώτο τέταρτο του αιώνα, έζησαν πράγματα και καταστάσεις: την Κατοχή, τον Εμφύλιο, την περίοδο του “πολιτισμού της φτώχειας”1950-1970, την περίοδο της “τουριστικής ανάπτυξης 1970-1990 , και της 1990-2010  “καταναλωτικής λαίλαπας”… Ε, αυτοί όλοι είχαν πολλά  πράματα να μας πουν.

ΥΓ 1. Η έρευνα για τα καφενεία της Κως έγινε στο περιθώριο μιάς συνάντησης που είχα σαν εκπρόσωπος του ΞΕΕ με την Ενωση Ξενοδόχων Κω (Μηνάς Χατζημιχαήλ, Κωνσταντίνα Σβύνου, Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου) εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης (Σπύρος Βασιλειάδης αντιδήμαρχος του πρωτογενούς τομέα), του πρωτογενούς τομέα ( Βιμέλ, Μέλισσα, Αναξίκλεια Ενωση Γυναικών Πυλίου) της τοπικής γαστρονομίας (Λύκειον Ελληνίδων δια των κυριών Κατσίλη και Χαρτοφύλλη), των ΜΜΕ ( Σταθμός, Kosvoice, Aegeanews)  με θέμα την ανάπτυξη του προγράμματος “Ελληνικό πρωινό”.

Με στόχο την ανάδειξη των τοπικών προϊόντων όλων των περιοχών της Ελλάδας που θα συμπεριληφθούν στο Ελληνικό πρωινό, το ξενοδοχειακό επιμελητήριο Ελλάδας σε συνεργασία με τις κατά τόπους ενώσεις ξενοδόχων ξεκίνησαν μία προσπάθεια για την ανάδειξη της τοπικής γαστρονομίας , την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας της κάθε περιοχής, αλλά και την αναβάθμιση του τουριστικού προιόντος, αφού  οι επισκέπτες θα μπορούν να παίρνουν «μία γερή δόση Ελλάδας».

Η ομάδα του κώτικου πρωινού σε στιγμιότυπο "έρευνας πεδίου" στο Άριστον.

ΥΓ 2. Η καταγραφή των καφενείων έγινε με οδηγούς την αεικίνητη Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου και τον Μανώλη Χαλκιδιό που χάρη τους εντόπισα θησαυρούς που θα ήταν αδύνατον να βρώ μοναχός μου. Τους ευχαριστώ από την καρδιά μου.

Mιά πανηγυρική βραδυά στις παγωμένες Βρυξέλλες

Την  Παρασκευή 20 Γενουαρίου 2012,  τρεις σημαντικοί ελληνικοί σύλλογοι των Βρυξελλών, ο Σύλλογος των Φίλων της Πάρου, το Λύκειον Ελληνίδων  Βρυξελλών και ο σύλλογος Ηπειρωτών Βελγίου παρουσίασαν το βιβλίο του Γιώργου Πίττα “Πανηγύρια στο Αιγαίο” στα πλαίσια ενός γιορταστικού δείπνου στο εστιατόριο “Au repos de Chasseurs”.

Την πρωτοβουλία  είχαν  αρχικώς οι “Φίλοι της Πάρου”, που  συνεργάστηκαν με το Λυκειο Ελληνίδων για την οργάνωση της εκδήλωσης και στη συνέχεια με τον σύλλογο Ηπειρωτών.

Οι τρεις σύλλογοι  δραστηριοποιούνται συνοπτικά ως εξής:

Οι Φίλοι της Πάρου είναι μιά μη κερδοσκοπική οργάνωση που ιδρύθηκε πριν 10 χρόνια απο Παριανούς και ανθρώπους που αγαπούν, παραθερίζουν και είναι δεμένοι με το νησί. Με τις δράσεις τους και τις πρωτοβουλίες τους προσπαθούν να συμβάλλουν στην διατήρηση της φυσιογνωμίας του  και στην ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξή του.

Το Λύκειο των Ελληνίδων  Βρυξελλών που ιδρύθηκε το 1992 στα πλαίσια της εξάπλωσης του θεσμού του Λυκείου των Ελληνίδων, συμπληρώνει είκοσι χρόνια δυναμικής παρουσίας στην πρωτεύουσα της ενωμένης Ευρώπης. Όλα αυτά τα χρόνια, με κύριο όπλο την αξιοποίηση του ενιαίου πνεύματος  του Ελληνισμού και το γόνιμο χαρακτήρα της ελληνικής παράδοσης, καταξίωσαν το Λύκειο και του έδωσαν μιά ξεχωριστή ανάμεσα στους πολιτιστικούς συλλόγους του Βελγίου. Ο Σύλλογος των Ηπειρωτών Βελγίου που συμπλήρωσε τριάντα χρόνια από την ίδρυσή του,  αγκαλιάζοντας τους απόδημους Ηπειρώτες του Βελγίου, προσπαθεί με πρωτοπόρες ενέργειες όπως έκδοση εφημερίδας με ευρωπαική εμβέλεια, η διοργάνωση φεστιβάλ κλασικής μουσικής, οι θεατρικές παραστάσεις και οι  μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις, να διατηρήσει και να διαδόσει την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Χάρης Μαρτίνος, Βλάσης Σφυρόερας, Γιώργος Βλαντάς από τους "Φίλους", η Λίτσα Τομαρά απο το Λύκειο και ο Θύμιος Μποκιάς απο τους Ηπειρώτες. Η χαρά της συναδέλφωσης είναι έκδηλη.

Η αξια πρόεδρος Λυκείου Ελληνίδων Λίτσα Τομαρά, καλωσόρισε τους προσκαλεσμένους που γέμισαν ασφυκτικά την αίθουσα και μεταξύ άλλων στάθηκε στο γεγονός ότι η παρουσίαση του βιβλίου  “Πανηγυρια στο Αιγαίο” προκάλεσε  τη συνεργασία για πρώτη φορά των τριών συλλόγων, ενώ οι πρόεδροι των “Φίλων” Γιώργος Βλαντάς και των Ηπειρωτών, Θύμιος Μποκιάς συμπλήρωσαν  με σύντομους χαιρετισμούς, την διάθεσή τους για νέες κοινές δράσεις.

Στη συνέχεια  ο Γιώργος Πίττας, χαιρετώντας την παρουσία του κόσμου και το γεγονός την σύμπραξης των συλλόγων μίλησε για το νόημα και το περιεχόμενο του βιβλίου του αλλά και  τη σημασία της περιοδεύσας ομώνυμης έκθεσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό. Τιμώντας αρκετούς Βέλγους προσκαλεσμενους μίλησε στη γαλλική γλώσσα και μεταξύ άλλων είπε τα εξής:

 

Ικαριώτικο πανηγύρι.

Cheres amies

Je suis tres heureux d’ etre  a cette soiree organize par  le Lykeion Ellinidon, les “amies de Paros” et l’ Association des Eperotes du Belgique.

Ayant le bonneur et la chance de presenter ici mon dernier livre, a part son interret scientifique, ou son interret comme guide de moeurs et de coutumes des iles greques, ce livre  avec son contenu et ses 400 photos ce n’ est qu’ une preuve eclatant, que dans la Grece de  la crise, il existe toujours l’ autre  Grece,  celle de la cultule, la Greece eternelle.  Des societes locales qui continuent de vivre avec un grand respect envers les traditions, qui travaillent avec amour la terre, qui ont un degree tres eleve de coherence sociale et surtout, malgre la misere et l’ angoise  nationale, ils vivent et celebrent leurs fetes religieuses avec une joie dionysiaque.

Le livre «Panigyria sto Aigaio» est une etude syr le terrain  d’ un aspect tres imprortant de la tradition populaire grecque. C’ est le resultat d’une longue recherché de  vingt annees et qui a comme but, la empreinte de cette immense richesse qui fait partie de la  culture traditionelle….

Περιφορά του ταύρου στο πανηγύρι του Αγίου Χαραλάμπους στη Λέσβο.

… Les panigyria sont les moments uniques dans la vie sociale des habitants des iles de la mer d’Aigee, parce que ils concentrent, comme evenements sociaux, une extreme vitalite et une immense diversite de elements culturels. Ainsi  la experience  d’ un panigyri,  devient  automatiquement une experience totale du pays en question…

Le paysage, , le voyage a pied avec les croyants a travers des endroits de beautee unique, la situation de l’ eglise et l’ importance architecturale de batiments, le type de l’ organization de la fete, la preparation du repas par des gents qui travailent pendant des jours volonterement, et qui offent des produits de leur travail gratuit –la viande de betes, les fromages, les legumes, le vin-  avec un esprit d’ unaminite exemlaire, les dances, la musique, les chancons, les actes symboliques et les ceremonies rituelles,  creent une experience extraordinairement  unique!…

Πατινάδα στην Ολυμπο της Καρπάθου.

… Les panigyria des 30 iles que je decrits dans mon livre, ont entre eux beaucoup de recemblances mais aussi assez de differenciations dues aux conditions socials et historiques de chaque ile. Malgre les changement cosmohistoriques qui ont ete faits aux societees des iles, changement qui ont trasforme une grande partie de  l’ indentite culturelle,   les  panigyria des iles de la mer d’ Aigee continuent a vivre, a exister et nous envoyer meme quelques messages. Dans ces petits ilots de vie social on peut redecouvrir de valeurs et des sences.   et peut etre quelques reponses contre la civilization mondialise qui va nous detruire et aneantir.

En depit de l’ hypocricie des frequantations socials conteporaines, et de fuites de voyages virtuels, les panigyria viennent nous rappeler que la vrai vie existe. C’ est la vie avec les autres. Les panigyria c’est un hymne a la vie, a la joie et au depassement de limites de la realite  conteporaine…

Η πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Βρυξελλών Λίτσα Τομαρά και η υπεύθυνη καλλιτεχνικών και χορευτικών τμημάτων Μαρία Καραχάλιου καμαρώνουν τους χορευτές τους

Mετά την ομιλία ακολούθησε ένα slideshow απο τα σπουδαιότερα πανηγύρια του Αιγαίου και αμέσως μετά άρχισε ο χορός με τις χορεύτριες του Λυκείου, που ντυμένες παραδοσιακές φορεσιές χόρεψαν σκοπούς του Αιγαίου όπως συρτούς, μπάλους, ικαριώτικο, σούστα. Σημειωτέον οτι το χορευτικό τμήμα  του Λυκείου συμμετέχουν  καθημερινώς πάνω απο 40 άτομα και εκτός των Ελλήνων υπάρχει συμμετοχή και Πολωνών, Πορτογάλων, Βέλγων και άλλων εθνοτήτων. Ιδιαίτερα συγκινητική  ήταν η παρουσία μιάς Βελγίδας χορεύτριας, την συγκεκριμένη βραδυά,  ντυμένη με τοπική φορεσιά χόρευε μαζί με τις Ελληνίδες.

.

Την ώρα του Δείπνου προβάλλοντο εικόνες από ενα slideshow διάρκειας 45 λεπτων με χαμηλή ενταση μουσικής όπου προβάλλονταν όλα τα πανηγύρια του βιβλίου.

Ο χορός σε ρυθμούς συρτού

Μετά το γεύμα μιά ομάδα Ελλήνων νέων Μουσικών, Θοδωρής Μέρμιγκας (τραγούδι κιθάρα), Ασπασία Στρατηγού (τραγούδι), Δήμος Βουγιούκας (ακορντεόν), Σταύρος Κουσκουρίδας (κλαρίνο)που είχαν έλθει ειδικά απο την Αθήνα δημιούργησαν μιά εξαιρετική ατμόσφαιρα και σήκωσαν τους προσκαλέσμένους στην πίστα.

Ενα επιπλέον κομμάτι με προβολή  φωτογραφικού υλικού, που εστιάζετο στο νόημα των πανηγυριών σήμερα και ειχε προβλεφθεί για το τέλος, δεν χρειάστηκε να παρουσιασθεί γιατί το μάθημα είχε ήδη εμπεδωθεί… Όλη η κατάμεστη αίθουσα με τους 150 καλεσμένους  είχε στήσει το δικό της πανηγύρι.

Τα πανηγύρια, ο ύμνος στη κοινωνική ζωή, στη μοιρασμένη χαρά και στην υπέρβαση των ορίων της πραγματικότητας συνεχίζουν το ταξίδι τους.