Ο φάρος του Αρμενιστή στη Μύκονο

Ο φάρος του Αρμενιστή στην Βόρειοδυτική πλευρά της Μυκόνου μαζί με τον φάρο Παπάργυρα, στη Λειβάδα της Τήνου, σηματοδοτούν το στενό θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στη Τήνο και τη Μύκονο, το σπουδαιότερο πέρασμα από τα νησιά των Κυκλάδων πρός το Βόρειο Αιγαίο. Ένα πέρασμα, μπουγάζι με  συχνές ομίχλες, δυνατούς αέρηδες και γερές τρικυμίες τις περισσότερες μέρες το χρόνο. Σε μιά τέτοια τρικυμία πρίν εκατό τριάντα περίπου χρόνια (1887) ναυάγησε το ατμόπλοιο Volta της Αγγλικής εταιρίας Eastern Telegraph  και αποτέλεσε την αφορμή γιά την επίσπευση της  κατασκευής του φάρου. Μέχρι την εποχή εκείνη όλες οι θάλασσες ήταν σκοτεινές και μόνο μετα την ανακάλυψη του φωτιστικού μηχανήματος της Sautter-Lemmonier, που πρωτοπαρουσιάσθηκε στη διεθνή έκθεση του Παρισιού το 1889, αρχισαν να δημιουργούνται παγκοσμίως  αλλά και στην Ελλάδα δίκτυα φάρων. 

Ο Φάρος του Αρμενιστή, ολοκληρώθηκε το 1891 όπως φαίνεται και από την επιγραφή που βρίσκεται  στην είσοδο του. Αποτελείται από το κυρίως κτήριο, έναν οκταγωνικό πύργο 8 ύψους μέτρων,  διαμέτρου 3 μέτρων και από βοηθητικά κτίσματα που τον περιζώνουν, τα 6 δωμάτια των φαροφυλάκων, την κουζίνα, την τουαλέτα, την στέρνα, τις αποθήκες.

Από  τα τέλη του προπερασμένου αιώνα στον φάρο του Αρμενιστή δημιουργήθηκε ένα κυτταρο ζωής καθώς στους χώρους του ζούσαν οι οικογένειες των οποίων οι άνδρες αποτελούσαν τις βάρδιες λειτουργίας του. Οι φαροφύλακες ανήκαν και ανήκουν μέχρι τις μέρες στο Σώμα των φαροφυλάκων της Υπηρεσίας Φάρων του Πολενικού Ναυτικού. Η θητεία τους σε κάθε φάρο διαρκούσε γύρω στα δύο χρόνια, παρεκτός κι αν ο φάρος βρισκόνταν στο τόπο τους, οπόταν μπορούσαν να υπηρετήσουν περισσότερα χρόνια.

Ο φάρος του Αρμενιστή δεν ανήκει στους δύσκολους και δυσπρόσιτους φάρους και  γι αυτό θεωρείτο  πολύ καλή περίπτωση για τους Μυκονιάτες φαροφύλακες που είχαν σε κοντινή απόσταση τις μόνιμες κατοικίες των οικογενειών τους. Μαζί με τους Μυκονιάτες υπηρέτησαν όμως στον Αρμενιστή φαροφύλακες  και από άλλα μέρη της Ελλάδος, μάλιστα πολλές φορές με τις πολυμελείς οικογενειές τους.

 

Η δουλειά του φαροφύλακα ήταν δύσκολη. Αντιμέτωπος καθημερινά με τις πιο δύσκολες συνθήκες της φύσης, έπρεπε στην διάρκεια της βάρδιας του, να ανάψει τον φάρο, να είναι μετά πάνω στον κλωβό – το φωτιστικό μηχάνημα – για ρυθμίζει το συρματόσχοινο με το βαρίδι που αποτελούσε τον μηχανισμό περιστροφής – περίπου όπως ο μηχανισμός του ρολογιού – σε τακτά χρονικά διαστήματα, Η εργασία ήταν σκληρή και εξαιρετικά υπεύθυνη. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, ο φαροφύλακας είχε τον καθαρισμό από τα υπολοίματα της καύσης, τον ανεφοδιασμό σε καύσιμα, την άντληση του νερού από την ομβροδεξαμενή, τις προμήθειες, το μαγείρεμα και το προσωπικό του νοικοκυριό. Βέβαια στις καλωσύνες, που υπήρχαν αρκετές ακόμα και στο καταχείμωνο, βρίσκονταν  η εικαιρία για ψάρεμα, για κυνήγι – ειδικά λαγών και αγριοκούνελων – για συλλογή σαλιγκαριών, μανιταριών, αγριόχορτων και βοτάνων.

 Το 1985 ο τελευταίος φαροφύλακας Δημήτρης Κοντοδήμας κλειδώνει για πάντα το φάρο του Αρμενιστή, ύστερα από έναν αιώνα ανθρώπινης παρουσίας, καθώς ο φάρος αυτοματοποιημένος πλήρως και αναβαθμισμένος σε εμβέλια φωτοβολίας από τα 23 στα 35 ναυτικά μίλια  δεν χρειάζεται πιά την καθημερινή φροντίδα, ο δε παλιός μηχανισμός επισκευάσθηκε και τοποθετήθηκε στο Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου στη Χώρα της Μυκόνου.

Ο φάρος του Αρμενιστή όπως άλλωστε και όλοι οι φάροι του Αιγαίου, αποτελούν σημάδια καθοριστικά και χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας του Αρχιπελάγους.

Κατ’ εξοχήν σύμβολα της ναυτικής ζωής συμπυκνώνουν τις αξίες που εκφράζει η θάλασσα: τη γοητεία της εξερεύνησης, την περιπέτεια και την επικινδυνότητα του ταξιδιού, το κάλεσμα της στεριάς, την ανάγκη γιά σταθερά σημεία αναφοράς στη διάρκεια μιάς πορείας.

Αγέρωχα, επιβλητικα  κτήρια ή αλλού απλούστερες  κατασκευές, σε κάθε περίπτωση  σημαντικά μνημεία της Αρχιτεκτονικής.

Μνημεία της Ναυτικής Ιστορίας της Ελλαδας.

Μνημεία της Ειρήνης γιατί η ναυσιπλοία απαιτεί ειρήνη για την ελεύθερη διαξαγωγή της.

Μνημεία της ιστορικής εξέλιξης των τεχνολογιών.

Αλλά κυριώς μνημεία ζωής, μιάς ιδιόμορφης ζωής από ανθρώπους που σίγουρα, λογω των ιδιόμορφων συνθηκών θα πρέπει να είχαν ή να απέκτησαν εξαιρετικές σχέσεις με την φύση και τον εαυτόν τους. 

 

Την ζωή αυτή των ανθρώπων που ζούσαν στον φάρο του Αρμενιστή, αλλά  και πολλά  άλλα στοιχεία   από την  λειτουργία  του φάρου, θέλησαν να ζωντανέψουν ο Νίκος Μπένος-Πάλμερ και η Βανέσσα Ζουγανέλη στην έκθεση, εγκατάσταση  που έστησαν στα ερειπωμένα βοηθητικά κτίσματα του φάρου του Αρμενιστή. Η προετοιμασία της έκθεσης δεν ήταν τόσο περιπετειώδης – παρ’ οτι διήρκεσε περί τον ένα χρόνο – όσο η διαδικασία της παραχώρησης της αδειας  για την χρήσιμοποιήση των χώρων του φάρου από την Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού. Η τελική θετική έκβαση του εγχειρήματος – που υποστηρίχθηκε σθεναρά από τον Δήμο Μυκονίων, από την ΚΔΕΠΑΜ, από το Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου και τον Πολιτιστικό-Λαογραφικό σύλλογο Γυναικών Μυκόνου – αλλά κυρίως η μεγάλη επιτυχία της έκθεσης, θα πρέπει να αποτελέσει ένα προηγούμενο και για την αξιοποίηση άλλων φάρων και το στήσιμο παρόμοιων εκθέσεων και σ’ άλλα νησιά του Αιγαίου (μου ‘ρχεται στο μυαλό μου η Πάρος).

    

Η εκθεση περιέλαβε κατ’ αρχάς τους ίδιους τους εγκαταλελειμμένους, χώρους, που από εικαστικης πλευράς είχαν από μόνοι τους εξαιρετικό ενδιαφέρον. Σε κάποια σημεία υπήρχε  φωτογραφικό υλικό από στιγμιότυπα της καθημερινότητας. Σε δυό δωμάτια σκοτεινά προβάλλονταν, στο πρώτο  ένα βίντεο ντοκουμέντο γιά την ζωή του φάρου του Αρμενιστή και στο δεύτερο ένα slides show με φωτογραφίες από φάρους στο Αιγαίο. Σ’ άλλο χώρο είχαν εκτεθεί εξαρτήματα του φάρου, ενώ στην είσοδο βρισκόνταν καθημερινά – επί ένα μήνα περίπου – οι δυό καλλιτέχνες και ένας καθημερινός αυτοπροσκάλεστος Μυκονιάτης, ένας συμπαθέστατος παππούς που έφτιαχνε  με βούρλα φύμωτρα, σκουπάκια και που με τη παρουσία του έδινε, μιά ανάσα ζωής,  ένα τόνο χειρωνακτικής δράσης στον ερημωμένο χώρο.

Το βίντεο ήταν καταπληκτικό.  Συγκινητικές αφηγήσεις ανθρώπων, πολύτιμα ντοκουμέντα ζωής αλλά και   στοιχεία της λειτουργίας του φάρου, την διαχείρηση της καύσιμης ύλης από την πρωτογονη περίοδο, στο πετρέλαιο και τον εξηλεκτρισμό, το σύστημα περιστροφής και ρύθμισης της περιοδικότητας της φωτοβολίας.

Το υλικό της έκθεσης και η ιστορία του φάρου, αποτυπώθηκε σε μία εξαιρετικά καλόγουστη δίγλωσση έκδοση που επιμελήθηκε η Φρατζέσκα Χανιώτη και συνέγραψε ο Νίκος Μπένος-Πάλμερ.

Η έκθεση συγκέντρωσε πλήθος κόσμου που αφήνοντας σε ένα σημείο τ’ αυτοκίνητό τους, συνέχιζαν πεζοί απολαμβάνοντας την άγρια ομορφιά του τοπίου. Οι παλιοί Μυκονιάτες θυμήθηκαν τις παλιές και ξεχασμένες στιγμές τις ζωής τους, οι νέοι γνώρισαν ένα κομμάτι της ιστορίας του τόπου τους, ενώ οι  υπόλοιποι Ελλαδίτες και  αλλοδαποί είχαν την ευκαιρία να σχηματίσουν μιά  ενδιαφέρουσα εικόνα για μιά παραγνωρισμένη πλευρά της  ζωής στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος.